De eerste Rock & Roll uit de jaren 50 had weinig om het lijf. Het enige wat telde was het stampende ritme dat je recht naar de keel moest grijpen. De rest was bijzaak.
Onderstaande tekst is een bescheiden vertaling van een hoofdstuk uit het boekje Turn it Up van Bob Sarlin uit 1973. Een soort first-person reflectie over de fundamentele ommezwaai die de muziek zou maken in de jaren ’60.
Rock & Roll was in de fifties muziek voor teenagers. En teenagers lagen vooral niet wakker van diepzinnige teksten. En toch zou de rechttoe rechtaan rock-and-roll een grote invloed hebben op de gesofisticeerde songwriters van de jaren zestig. De vroeger rock-and-roll zorgde ervoor dat jongerenmuziek geassocieerd werd met rebellie. De ruwe, opdringerige sound stond haaks op de brave, neutrale muziek uit de hitparade. Volwassenen keken neer op de onzinnige en seksueel getinte teksten, maar de jeugd was helemaal weg van de opwindende energie die de songs uitstraalden.
Wat tieners in de fifties op de radio hoorden was slappe kost. DJ’s draaiden zelden of nooit zwarte muziek. Wat je hoorde waren blanke, zielloze afkooksels van zwarte artiesten. Gecastreerde rock-and-roll als het ware. Een makke beat met afgeborstelde vocalen die netjes ontdaan waren van elke seksuele toespeling.
Om het verschil tussen blank en zwart goed te begrijpen moet je de oude rock-and-roll platen beluisteren. Luister eerst naar Bo Diddley en dan naar The Everly Brothers. Beiden kregen het label Rock & Roll. Maar Bo Diddley klinkt rauw en sensueel en krachtig. En met hun hoge kerkkoorstemmetjes klinken the Everly Brothers mak en steriel.
Elivs Presley en Jerry Lee Lewis waren twee uitzonderingen. Blanke covers konden toch klinken als zwarte muziek.
Elvis slaagde er in om de ruwe energie van de originele songs te benaderen. Het was nog niet te vergelijken met de top van de zwarte Rock & Roll, maar in vergelijking met The Everly Brothers en Danny and the Juniors, was Elvis zondermeer opwindend.
Jerry Lee Lewis bespeelde zijn piano als was het zijn tegenstander tijdens een straatgevecht. Hij klopte, sloeg en mishandelde het klavier en schreeuwde zijn teksten uit: “A Whole Lotta Shaking Going On!”. Voor het establishment was Jerry Lee een krankzinnige maar voor de blanke jeugd was hij een held. Wanneer hij echter in december ’57 zijn 13-jarige nicht huwt, wordt hij verbannen van de radio en is zijn rock-and-roll carrière voorbij.
De weinige zwarte artiesten die je op de radio kon horen waren zodanig excentriek of zodanig geniaal dat ze niet deftig gecovered konden worden. Zo moest de jeugd niets hebben van Pat Boones slappe versie van Tutti Frutti. Maar de interesse in het nummer was wel gewekt en de teenagers kochten vervolgens massaal de originele versie van Little Richard Penniman, een krijsende busconducteur.
Het contrast tussen de witte coverversies en de originele zwarte rock-and-roll wordt duidelijk wanneer je de figuren Pat Boone en Little Richard met elkaar vergelijkt. Boone’s muziek klonk zoals hij eruit zag: afgeborsteld, witleren schoentjes en met de drive van een bejaardentehuis. Little Richard daarentegen was echte rock & roll, een flamboyante verschijning met uitzinnige kostuums en een kuif van 30 centimeter. Zijn muziek mikte recht op de lenden.
Ook al hoorden ze de zwarte artiesten heel weinig op de radio, toch voelden veel blanke jongeren zich meer en meer aangetrokken tot hun muziek.
Zo leerden ze Chuck Berry kennen, een uitzonderlijk getalenteerde zanger én songwriter. Weinig rockartiesten uit de fifties schreven hun eigen materiaal. De meeste muziek werd in opdracht van de platenfirma’s geschreven door gespecialiseerde songwriters die op basis van de hitlijsten pre-formatted follow-up songs uit hun pen persten. Dat songmateriaal werd dan door A&R men (Artists and Repertory) gekoppeld aan de performers die vaak niet eens inspraak hadden in het materiaal dat ze moesten brengen. Recording artists die hun songs bij het publiek wilden krijgen tekenden vaak contracten waarbij ze zowel artistieke als financiële controle afstonden.
Maar Chuck Berry schreef zijn eigen materiaal en hij was een van de beste vroege rock-and-roll songwriters. Zijn teksten waren primitief maar doordacht. Nergens hoor je zo scherp de twijfels en obsessies van de Amerikaanse jeugd uit de jaren 50. De tekst van ‘Maybelline’ uit 1955 beschrijft een stuk American car culture: convertibles, overdreven snelheid en kat en muis spelen met de politie. De muziek klinkt snel, ruw en smerig.
In 1963 covert John Hammond Jr. het nummer op het Newport Folk Festival. Het is een van de eerste cross-overs tussen folk en rock&roll. Het blanke folkpubliek reageerde, door de common ground van rootsmuziek met een opruiende, politieke boodschap, enthousiast.
Verder zijn weinig andere rock-and-rollers het bespreken waard. De one-hit wonders lijken allen op elkaar en hun singletjes bevinden zich enkel nog in obscure platencollecties van rock-and-roll liefhebbers. Alleen Buddy Holly verdient nog een vermelding. Met zijn smal gezicht en dikke hoorn bril zag hij er niet uit als de ideale schoonzoon en zijn op country gebaseerde akoestische sound klonk interessant. Hij is een van de weinige artiesten die het wellicht zou gemaakt hebben in de gesofisticeerde jaren ’60. Hij stierf in een vliegtuigcrash in februari 1959.
Eind jaren ’50 werd rock-and-roll niet echt serieus genomen. In de ogen van de muziekpers was het een onschadelijke hype voor ontspoorde teenagers. Maar veel ouders, muziekleerkrachten en religieuze leiders maakten zich wel zorgen. Was de van oorsprong zwarte muziek echt onschadelijk? Of was ze immoreel, opruiend en misschien zelfs communistisch? In de McCarthy jaren lag dat soort complotdenken altijd op de loer. In die verstikkende sfeer was opgroeien in de jaren ’50 voor veel jongeren de hel. Uiteraard niet op materieel vlak, ze hadden alles wat hun hartje begeerde. Maar spiritueel werden ze zwaar onder de knoet gehouden. Onder Eisenhouwer hadden de oorlogshelden uit WOII het voor het zeggen en de jeugd moest en zou ideologisch in de pas lopen.
Maar rock-and-roll schopte keet, en ging over seks en sensualiteit. Naar rock-and-roll luisteren was op zich al een daad van rebellie. Het feit dat die muziek nu zo onschuldig klinkt is een bewijs van de lange weg die sindsdien is afgelegd.
the American dream 
Suburbia 
Senator Mc Carthy
De vroege rock-and-roll zorgde zeker voor vervreemding van de jeugd ten opzicht van hun bekrompen ouders. Maar tegelijk was de muziek ook heel erg gericht op de jongerenmarkt die het kapitalisme net enthousiast ontdekt had. Wanneer rock-and-roll bestempeld wordt als rebels moet men tegelijk beseffen dat elke platencollectie en stereo-installatie tegelijk ook iconen van massaconsumptie waren.
Het is daarnaast ook belangrijk om te beseffen hoe de slecht de rock-and-roll aan het eind van de jaren ’50 geworden was. Hoe meer geld omging in de scene, hoe sneller de kwaliteit achter uitging. Gimmick singles met ridicule namen als ‘The Purple People Eater’ vulden de platenbakken en karakterloze figuren zoals Fabian Fort, Frankie Avalon en Sal Mineo zorgden voor futloze hits. Het genre was ten prooi gevallen aan marketeers. De muziekliefhebbers lieten het genre achter zich, stapten over naar de folkscene, kochten gitaren en begonnen zelf protestsongs te zingen. De gevolgen werden snel duidelijk. Tegen 1962 was de single verkoop drastisch gedaald ten opzicht van de hoogtepunten van de jaren ’56 en ’57.
In het voorjaar van 1964 kwamen The Beatles naar Amerika, na een van de grootste publiciteitscampagnes uit de muziekgeschiedenis. The Beatles hebben toen de rock-and-roll gered. Zonder The Beatles zou rock-and-roll een onschuldig genre met een beperkt publiek geworden zijn net zoals de Country and Western muziek.
Maar daar waren ze dus plots. The Beatles, met hun rare kapsels en hun blanke rhythm-and-blues muziek. Hun muziek nog steeds braaf en onschuldig maar hun frisheid was een verademing ten opzicht van de muzikale onzin die de Amerikaanse hitlijsten domineerde in de vroege jaren ’60. Ook al konden ze nog niet tippen aan de energie van de originele zwart muziek toch overklasten The Beatles moeiteloos de Fabians en Frankie’s uit de toenmalige hitlijsten.
Ik herinner me dat ik in 1964 luisterde naar The Beatles en daarna naar Bob Dylan. De boysband maakte in die tijd verdienstelijke ersatz zwarte muziek terwijl Dylan de eerste schuchtere pogingen deed om de rock-and-roll sound te injecteren in zijn gesofisticeerde ballads. Ik was toen overtuigd dat The Beatles te licht wogen om te overleven, dat ze te beperkt zou blijken was voor het publiek dat ook kon kiezen voor Dylan of een van de vele talentvolle Dylan imitators.
A Hard Day’s Night was de eerste indicatie dat The Beatles meer waren dan de zoveelste zet van de muziekmarketeers. De film portretteerde elke Beatle met zijn eigen persoonlijkheid: John de slimmerik, Paul de ideale schoonzoon, George de stille en Ringo de clown. Nooit eerder werden rocksterren zo aan ons voorgesteld, en hoewel de personages creaties waren van een scenarist, werden ze door het Amerikaans publiek omarmd.
De songs in A Hard Day’s Night waren niet van de beste kwaliteit maar dat deed er niet toe. De film was goed en de personages maakten van The Beatles herkenbare jongeren die meer te zeggen hadden dan ‘I Want to Hold Your Hand. Ze waren grappig en anti autoritair en veel echter dan de Fabians en de Frankie’s.
Eén scene uit de film is me altijd bijgebleven: The Beatles lopen, op de tonen van ‘Can’t buy me love’ weg uit een repetitie voor een televisieshow en dollen wat met elkaar op een speelpleintje achter de studio. Terwijl de muziek uitsterft worden ze van het speelpleintje gejaagd door een brutale, norse opzichter. Die openlijke on-screen confrontatie tussen het jeudige enthousiasme en de bekrompen volwassene was een openbaring. Plots werd ons duidelijk dat de jeugd het kon en mocht opnemen tegen autoriteit. The Beatles toonden dat die strijd kon gewonnen worden, zowel financieel als moreel.
Door het succes van de film zouden The Beatles wel nog een tijdje in de muziekscene vertoeven. Hun volgende film, Help, was uitzinniger en minder succesvol maar de muziek was duidelijk beïnvloed door Bob Dylan en dat garandeerde een nog langere levensduur voor de band en elk individueel bandlid.
The Beatles bezorgden de babyboomers meer dan alleen maar muziek. Zonder zich ooit echt politiek te uiten, zorgde hun rebelse attitude zorgde voor een anti autoritair bewustzijn bij teenagers en studenten uit de hele wereld.
De twee romans van John Lennon, In His Own Write en A Spaniard in the Works, lieten vermoeden dat The Beatles verstandiger waren dan ze er uitzagen en A Hard Day’s Night, de eerste kwalitatieve rockfilm hadden dat vermoeden bevestigd.
Het eerste materiaal van The Beatles had even weinig om het lijf als de vroege rock-and-roll. Lennon had verklaard dat hij zijn intellectuele energie spaarde voor zijn boeken. Pas toen ze Dylan ontdekten, leken ze het intellectueel potentieel van het medium pop te beseffen. Wat er ook van zij, het redden van de rock-and-roll is de verdienste geweest van vier gasten uit Liverpool.
Andere bands die hetzelfde pad als The Beatles volgden waren de Rolling Stones en de Animals. In Amerika werden de Stones door hun kledij en muziekkeuze heel snel geassocieerd met brutaliteit en sociale rebellie. “If you couldn’t be sure what the Beatles were after, it was clear that the Rolling Stones were after your sister or, as some said, your ass.”
Op het podium steigerde Mick Jagger zich een weg door de beste rauwe, grauwe zwarte rock-and-roll. The Stones maakten luide en smerige blanke muziek zoals ze nog nooit was gehoord in Amerika. De Stones transformeerden rock in een medium voor anti-Establishment protest. Dat konden The Beatles, met hun maatpakken en lachende gezichtjes, nooit verwezenlijken. De Stones daarentegen, die lagen overduidelijk op ramkoers met de gevestigde waarden waarin ze waren grootgebracht. Maar nog steeds maakte geen enkele van die bands echt statements met hun teksten. Die bleven voorlopig banaal en van ondergeschikt belang.
Door de komst van de Stones werd rock-and-roll het aantrekkelijkste en krachtigste medium voor de jeugd. Jaggers doelstellingen ten opzichte van de maatschappij waarin hij leefde waren niet mis te verstaan. Terwijl vroeger de suggestie van de beat en de dubbelzinnige teksten volstond om een soort kat en muis spel te spelen met autoriteit, stak Jagger nu publiekelijk zijn middelvinger op en zocht hij op het podium ongegeneerd de confrontatie met het establishment. Rock-and-roll was nu voor eens en voor altijd de luidste en gemeenste protestmuziek die ooit gemaakt was. Een reactie van het establishment bleef niet uit en de Rolling Stones werden snel door de politie geviseerd. De ene drugsaanklacht na de andere volgenden elkaar op. Ik weet niet hoe Jagger daarover denkt maar zijn vele arrestaties leken reacties op de kracht van hun muziek. Ondertussen leken The Beatles enigszins te stagneren. Terwijl ze even tevoren nog de rock-and-roll gered hadden zat er nu nog weinig evolutie in hun muziek.
Het verschil zat hem nu niet meer in de muziek. Muzikaal was de kwaliteit van de songs veel verbeterd sinds The Beatles de fakkel hadden overgenomen, maar tekstueel was er nog veel werk aan de winkel. Het zou nog tot hun album Rubber Soul duren tot The Beatles erin slaagden om hun publiek ook intellectueel te prikkelen. Net zoals ze de rock-and-roll gered hadden van de zeemzoete ondergang moesten ze zich voor hun eigen teksten nog ontdoen van alle remmingen. Bob Dylan bracht uiteindelijk de verlossing. Hij zou de sleutel zijn tot de verdere triomf van The Beatles.
Recent vertelde John Lennon op nationale televisie dat hij er nog nooit aan gedacht had om veel energie te steken in zijn teksten tot hij luisterde naar Bob Dylan. Dylans teksten toonden wat er mogelijk was wanneer je verder durfde kijken dan ‘Love Me Do’.
Lennon was geen uitzondering. Hetzelfde gebeurde met tientallen muzikanten wereldwijd. Ze luisterden naar Dylan, voelden zich bevrijd en zochten als songschrijvers alle mogelijke nieuwe horizonten op.
birchlogburning.wordpress.com 